Dnia 30 marca 2023 r. zapadły dwa wyroki Trybunału Sprawiedliwości UE, w których wypowiedział się na temat opodatkowania działalności prowadzonych przez polskie jednostki samorządu terytorialnego. Orzeczenia dotyczyły montażu przez gminę odnawialnych źródeł energii na nieruchomościach mieszkańców (C-612/21) oraz realizacji przez gminę programu usuwania azbestu z nieruchomości mieszkańców (C-616/21). Istota tych wyroków kwestionuje dużą część praktyki interpretacyjnej polskich organów podatkowych.

Walka z fiskusem (a może walka fiskusa z samorządami?)

Pierwsza sprawa dotyczyła opodatkowania unijnych dotacji przeznaczonych na montaż przez gminę Ciechanów oraz gminy partnerskie paneli fotowoltaicznych, pomp ciepła oraz kolektorów słonecznych na nieruchomościach mieszkańców. Wartość inwestycji wyniosła ponad 11 mln złotych. Mieszkańcy, którzy przystąpili do projektu, zobowiązali się pokryć 25% wartości instalacji, reszta kosztów została pokryta dzięki unijnemu dofinansowaniu.

Druga sprawa dotyczyła gminy realizującej program usuwania azbestu. Gmina, z wykorzystaniem usług wybranego przedsiębiorcy, podejmowała działania polegające na usuwaniu wyrobów i odpadków zawierających azbest z budynków. W tej sytuacji właściciele nieruchomości nie ponosili żadnych kosztów, gdyż gmina otrzymywała środki na ten cel z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Pełnomocnicy wystąpili w imieniu gmin z wnioskami o wydanie interpretacji indywidualnej twierdząc, że w zakresie realizacji OZE gmina nie jest podatnikiem VAT, ponieważ czynności tych nie można uznać za prowadzenie działalności gospodarczej. Z tego powodu kwoty należne z dofinansowania i od mieszkańców nie podlegają podatkowi VAT. Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w obu sprawach nie zgodził się ze stanowiskiem prezentowanym przez wnioskodawców. Zdaniem fiskusa gminy, realizując wskazane wyżej inicjatywy, są podatnikami VAT. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie każdą ze złożonych skarg na interpretację oddalił, a wskutek złożonych skarg kasacyjnych Naczelny Sąd Administracyjny skierował pytania prejudycjalne do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

TSUE przyznał rację gminom

W sprawie C-612/21 Trybunał stwierdził, że realizacja przez jednostki samorządu terytorialnego projektów dotyczących montażu systemów odnawialnych źródeł energii nie jest wykonywaniem przez nie działalności gospodarczej, a więc i ich czynności nie podlegają opodatkowaniu VAT. Montażu systemów OZE nie można zakwalifikować jako dostawy towarów i świadczenia usług podlegających opodatkowaniu jeżeli działalność nie ma na celu osiągania stałego dochodu, a większość kosztów pokrywana jest ze środków publicznych.

W sprawie C-616/21 Trybunał również stwierdził, że nie jest wykonywaniem działalności gospodarczej zlecanie przez gminę przedsiębiorstwu czynności usuwania azbestu i odbierania wyrobów i odpadów zawierających azbest. Nie stanowi to świadczenia usług i jest pokrywane w całości ze środków publicznych, w związku z tym tutaj również nie ma obowiązku uiszczenia podatku VAT.

Oba orzeczenia wywołują istotne konsekwencje dla jednostek samorządu terytorialnego. Skoro czynności przez nie wykonywane w ramach tego rodzaju projektów nie podlegają przepisom ustawy o podatku od towarów i usług, to ani dofinansowanie, ani dopłata mieszkańców nie będą podlegać opodatkowaniu (pamiętać bowiem trzeba, że kwota dotacji wpływa z zasady na podstawę opodatkowania VAT). W związku z tym jednostki samorządu terytorialnego mogły stracić prawo do odliczenia VAT naliczanego od poniesionych przez nie wydatków inwestycyjnych, a po stronie tych jednostek, które pierwotnie dokonały opodatkowania, może powstać napłata w podatku VAT należnym i mogą one mieć prawo do wystąpienia o nadpłatę. W takiej sytuacji wpłynie to też na powstanie zobowiązania do dokonania korekty VAT, a także po stronie mieszkańców może powstać szansa na odzyskanie podatku wliczonego w opłatę za montaż instalacji OZE. Należy wziąć pod uwagę, że kwestie te nie były bezpośrednio przedmiotem rozstrzygnięcia Trybunału, więc powinny być każdorazowo i indywidualnie poddane analizie na płaszczyźnie procesowej i finansowej.

Podsumowanie

Wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej okazały się być znamienne dla podejścia polskich organów podatkowych, przełamując prezentowaną przez nie od dawna linię interpretacyjną. Sprawa ponownie wróciła do Naczelnego Sądu Administracyjnego, który wyda wyrok uwzględniając stanowisko TSUE. Orzeczenie to jest bardzo istotne dla jednostek samorządu terytorialnego, które powinny gruntownie przeanalizować swoje inwestycje w zakresie OZE czy usuwania azbestu i to zarówno przyszłe jak i dokonane Nie można bowiem zapominać, że w tym wypadku mamy do czynienia z JST które zarówno rozliczały VAT jak i go pomijały. Cześć z nich uzyskała interpretacje indywidualne i się nimi kierował, ale znaczna część nie. W zależności od tych okoliczności możliwe są aż 4 różne scenariusze postępowania wobec przeszłych inwestycji:

• Korzystanie z ochrony własnej interpretacji i zachowanie rozliczeń z VAT
• Korekta odliczonego i naliczonego VAT wobec praktycznej (w postępowaniach wymiarowych) iluzoryczności korzystania z ochrony utrwalonej praktyki interpretacyjnej (art. 14n Op)
• Podważenie negatywnych decyzji naliczających VAT dla tych JST, które nie stosowały VAT i takie rozstrzygniecie dostały – na co jednak jest tylko miesiąc od oficjalnej publikacji wyroków
• Pozostawienie zaistniałego stanu faktycznego dla tych  dla tych JST, które nie stosowały VAT i nie było to podważane w kontrolach i postępowaniach wymiarowych.

Zapraszamy Państwa do skontaktowania się z Advicero Nexia w przypadku pytań związanych z powyższym zagadnieniem lub w celu wspólnego przeanalizowania podjętych lub planowanych inwestycji w tym zakresie.