Konsolidacja grup kapitałowych jest czynnością, która co do zasady powinna prowadzić do poprawy pozycji spółek na rynku. Poprzez reorganizację skutkującą połączeniem się spółek w jeden podmiot, powstała osoba prawna dzięki kumulacji kapitału, będzie w stanie rywalizować z większymi konkurentami na rynku. Zebranie w jednym miejscu posiadanych aktywów m.in. w postaci nieruchomości oraz gotówki, pozwala na realizowanie większych inwestycji oraz ekspansję gospodarczą. Wspomniana konsolidacja może odbywać się w paru wariantach, m.in. poprzez łączenie się spółek. Proces fuzji spółek może trwać nawet kilka miesięcy oraz może pociągać za sobą określone skutki podatkowe, dlatego ważne jest aby przed rozpoczęciem realizacji tychże planów dobrze przeanalizować dostępne opcje oraz wybrać najbardziej odpowiednią w danej sytuacji.
Łączenie się spółek kapitałowych
Na początku warto wspomnieć, że co do zasady transakcja łączenia się spółek jest czynnością neutralną podatkowo. Ustawodawca w polskich przepisach podatkowych zdecydował się jednak na zamieszczenie warunków, które muszą zostać spełnione aby taka transakcja nie skutkowała zapłatą podatku. Jedną z najważniejszych przesłanek jest przeprowadzenie operacji z uzasadnionych przyczyn ekonomicznych, przy czym nie można zapomnieć o obowiązku kontynuacji wyceny podatkowej nabytych w drodze połączenia składników majątku do działalności gospodarczej oraz o warunku pierwszej reorganizacji. Warunek pierwszej reorganizacji oznacza w praktyce, że w przypadku połączenia lub podziału spółek, nie uznaje się za przychód, przychodu wspólnika spółki przejmowanej stanowiącego wartość emisyjną udziałów (akcji) przydzielonych przez spółkę przejmującą, jeżeli udziały (akcje) w podmiocie przejmowanym nie zostały nabyte lub objęte w wyniku wymiany udziałów albo przydzielone w wyniku innego łączenia lub podziału podmiotów. Dodatkowe warunki neutralności takie jak np. wyżej wspomniany wymóg pierwszej reorganizacji zostały wprowadzone do polskiego porządku prawnego w ramach tzw. „Polskiego ładu” z dniem 1 stycznia 2022 roku. W wyniku nowelizacji przepisów, neutralność podatkowa łączenia się spółek kapitałowych stała się trudniejsza do osiągnięcia, aczkolwiek dalej możliwa.
Restrukturyzacja może przynosić wiele korzyści gospodarczych wynikających m.in. z uproszczenia struktury grupy, natomiast należy pamiętać, że niewłaściwie przeprowadzona może przynieść więcej szkód niż korzyści. Przed analizą kwestii podatkowych warto pochylić się nad przepisami Kodeksu Spółek Handlowych, zgodnie z którym łączenie się spółek kapitałowych może być dokonane na dwa sposoby, tj.:
- poprzez przeniesienie majątku spółki przejmowanej na spółkę przejmującą, za udziały lub akcje, które spółka przejmująca przyznaje wspólnikom spółki przejmowanej, lub
- poprzez zawiązanie np. nowej spółki kapitałowej, na którą przechodzi majątek wszystkich łączących się spółek za udziały lub akcje nowej spółki.
Dodatkowo warto wspomnieć, że istotny jest również fakt według jakiej metody rachunkowej zostanie rozliczone łączenie. Przepisy Ustawy o Rachunkowości dopuszczają dwie formy łączenia się spółek tj. za pomocą metody nabycia udziałów lub metody łączenia udziałów. Główne różnice między tymi metodami (w przypadku przejęcia jednej spółki przez drugą) dotyczą m.in.:
- sposobu wyceny aktywów:
- metoda nabycia – aktywa spółki przejmowanej są rejestrowane w bilansie spółki przejmującej według ich wartości godziwej na dzień przejęcia,
- metoda łączenia – aktywa obu spółek są sumowane bez zmiany ich wyceny na dzień połączenia. Wartości aktywów pozostają takie same jak przed połączeniem,
- zamknięcia ksiąg rachunkowych:
- metoda nabycia – obowiązek zamknięcia ksiąg na dzień poprzedzający dzień połączenia,
- metoda łączenia – brak obowiązku zamknięcia ksiąg,
- sporządzenie deklaracji CIT-8:
- metoda nabycia – deklarację należy złożyć po zamknięciu ksiąg (podmiot przejmowany) oraz po zakończeniu roku podatkowego podmiotu przejmującego,
- metoda łączenia – jedna deklaracja po zakończeniu roku (w przypadku braku zamknięcia ksiąg podmiotu przejmowanego przy łączeniu).
Bezemisyjne łączenie się spółek – praktyka organów podatkowych
Zgodnie z art. 12 ust. 1 pkt 8d ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych,(dalej: u.p.d.o.p.), przychodem przy łączeniu się spółek dla spółki przejmującej jest m.in. wartość rynkowa majątku spółki przejmowanej w części przewyższającej wartość emisyjnej udziałów przydzielonych udziałowcom spółek łączonych. Natomiast z dniem 15 września 2023 roku do Kodeksu Spółek Handlowych (dalej: KSH) został dodany art. 5151, zgodnie z którym może dojść do połączenia bezemisyjnego, w przypadku, gdy jeden wspólnik posiada bezpośrednio lub pośrednio wszystkie udziały lub akcje w łączących się spółkach albo wspólnicy łączących się spółek posiadają udziały lub akcje w tej samej proporcji we wszystkich łączących się spółkach.
Przykład
Natomiast w przypadku połączenia bezemisyjnego sprawa nie jest tak jednoznaczna jak w przypadku łączenia, w którym dochodzi do emisji nowych udziałów. Wyżej przytoczona regulacja wskazuje, że przychodem jest kwota przewyższająca wartość emisyjną udziałów przydzielonych udziałowcom spółek łączonych nad wartością rynkową. W tym miejscu powstaje pytanie – w jaki sposób stosować ten przepis, jeżeli nie dochodzi do emisji udziałów? Czy w takim razie cała wartość rynkowa majątku powinna stanowić podstawę opodatkowania? Czy może jednak z racji braku emisji udziałów, przepis nie znajdzie zastosowania, ponieważ nie zostanie spełniona przesłanka emisji udziałów?
Literalna wykładnia przepisu może sugerować, że jeśli udziałowcowi spółki przejmowanej nie zostaną przydzielone żadne udziały w spółce przejmującej, to przesłanka wydania emisji udziałów nie zostanie spełniona, co w konsekwencji nie powinno skutkować powstaniem przychodu do opodatkowania, a przepis ten nie powinien mieć zastosowania. Niemniej jednak, fragment regulacji stanowiący, że przychodem jest ustalona wartość rynkowa majątku podmiotu przejmowanego w części przewyższającej wartość emisyjną udziałów, może również wskazywać, że brak emisji udziałów skutkuje obowiązkiem opodatkowania całej wartości rynkowej przejętego majątku.
W związku z powyższym, ta kwestia stała się przedmiotem licznych wniosków o wydanie interpretacji indywidualnych. Dyrektor KIS wydał parę interpretacji, w których stwierdził, że w przypadku łączenia się spółek gdzie nie dochodzi do wydania udziałów, nie powstaje obowiązek opodatkowania na podstawie art. 12 ust. 1 pkt 8d u.p.d.o.p. (m.in. znak: 0111-KDIB1-1.4010.157.2023.4.RH, znak: 0111-KDIB1-1.4010.109.2023.2.AW). Warto jednak zaznaczyć, że interpretacje te zostały wydane przed nowelizacją KSH, wprowadzającą możliwość bezemisyjnego łączenia.
W jednej ze wspomnianych wyżej interpretacji wnioskodawca ze względu na art. 514 KSH, zgodnie z którym „Spółka przejmująca nie może objąć udziałów albo akcji własnych za udziały lub akcje, które posiada w spółce przejmowanej, oraz za własne udziały lub akcje spółki przejmowanej”, wskazał, że nie dojdzie do wydania akcji. W konsekwencji, ocena stanowiska dokonana przez Dyrektora KIS nie znajdzie zastosowania w przypadku stosowania przy łączeniu art. art. 5151 KSH.
Stanowisko organu podatkowego w interpretacjach dotyczących połączeń z zastosowaniem art. 5151 KSH oraz wykładni art. 12 ust. 1 pkt 8d u.p.d.o.p. nie jest już tak korzystne dla podatników. Przykładowo, w interpretacji indywidualnej z 3 kwietnia 2024 roku (znak: 0111-KDIB2-1.4010.60.2024.1.KK), organ wypowiedział się w sposób następujący:
„Zatem, skoro Spółka Przejmująca nie przydzieli (…) S.A. (tj. 100% udziałowcowi spółek łączonych) udziałów w związku z planowanym Połączeniem, to przychodem dla Spółki Przejmującej będzie ustalona na dzień poprzedzający dzień łączenia wartość rynkowa majątku Spółki Przejmowanej, która to wartość w opisanej sytuacji w całości stanowi nadwyżkę, o której mowa w art. 12 ust. pkt 8d ustawy o CIT.
Jednocześnie zauważyć należy, że trudno zaakceptować takie rozumienie ww. przepisu, które prowadziłoby do wniosku, że przychód powstawałby w przypadku wydania udziałów (akcji), a nie powstawałby w sytuacji, gdy w ogóle nie byłyby one wydane (z tytułu otrzymania majątku spółka przejmująca nie ponosiłaby żadnego obciążenia).”
Podobnie m.in. w 0114-KDIP2-1.4010.6.2024.3.AZ, 0111-KDIB1-1.4010.680.2023.1.AW, 0111-KDIB1-1.4010.701.2023.2.AW.
Dodatkowo, warto wspomnieć, że w tej kwestii wypowiedział się również WSA w wyroku z dnia 25 czerwca 2024 r. (sygn. I SA/Wr 104/24). W treści uzasadnienia wyroku, sąd potwierdził prawidłowość wykładni stosowanej przez Dyrektora KIS, wskazując, że:
„W ocenie Sądu, jeżeli nie dochodzi do wydania udziałów (akcji) oznacza to, że cała wartość przejętego majątku stanowi przychód. Z treści wniosku wynika, że 100% udziałowcem Spółki przejmującej oraz Spółki przejmowanej jest M. (2). W związku z Połączeniem nie będą emitowane i wydawane jakiekolwiek udziały Spółki Przejmującej. Zatem, skoro Spółka Przejmująca nie przydzieli M. (2) (tj. 100% udziałowcowi spółek łączonych) udziałów w związku z planowanym Połączeniem, to przychodem dla Wnioskodawcy (Spółki Przejmującej) będzie ustalona na dzień poprzedzający dzień łączenia wartość rynkowa majątku Spółki Przejmowanej, która to wartość w opisanej sytuacji w całości stanowi nadwyżkę, o której mowa w art. 12 ust. pkt 8d u.p.d.o.p. Zatem, słusznie uznał DIKS, że po stronie Wnioskodawcy (Spółki przejmującej) na skutek planowanego Połączenia powstanie przychód, na podstawie art. 12 ust. 1 pkt 8d u.p.d.o.p. w wartości rynkowej majątku Spółki przejmowanej ustalonej na dzień poprzedzający dzień łączenia.”
Podsumowanie
Polskie przepisy podatkowe pozwalają przeprowadzić reorganizację grupy na wiele sposobów. Jej właściwe wykonanie jest kluczowe dla przyszłych skutków ekonomicznych, gospodarczych oraz podatkowych powstałego w ten sposób podmiotu. Podczas procesu konsolidacji należy pamiętać o licznych warunkach, które muszą zostać spełnione, żeby proces był neutralny podatkowo. Eksperci Nexia Advicero chętnie pomogą zaplanować restrukturyzację grupy w najbardziej optymalny sposób, który będzie w pełni spełniać postawione wymagania. Jeżeli pojawią się u Państwa pytania z tym związane, zapraszamy do kontaktu.
